Μαθήματα γλώσσας

Ακούω τον Γιώργο Μπαμπινιώτη στον BHMΑ-FM 99,5 να κάνει μαθήματα γλώσσας. Πώς πρέπει να λέμε αυτό, πώς το άλλο, πώς χρησιμοποιείται σωστά η τάδε λέξη και το δείνα αόριστο αριθμητικό. Ύφος υπεροπτικό καθηγητή που διδάσκει απο την έδρα-θρόνο του, νουθεσίες προς τα ανώριμα, “πτωχά τω πνεύματι” φοιτητάκια και -κυρίως- ξύλινη γλώσσα, αυτή για την οποία κόπτεται και την οποία στηλιτεύει με κάθε ευκαιρία. Ένας σταρ της ελληνικής διανόησης!

Ως γλωσσολόγος-φιλόλογος, αγνοεί μάλλον ότι κάθε άνθρωπος (αν δεν έχει κάποιο οργανικό πρόβλημα) είναι τέλειος ομιλητής της μητρικής του γλώσσας. Και επίσης, ότι η γλώσσα δεν διδάσκεται, αλλά κάθε παιδί που θα “εκτεθεί” σε ένα γλωσσικό περιβάλλον θα την μάθει από μόνο του με την καθημερινή χρήση μέχρι την ηλικία περίπου των 5 ετών. Λίγη βιολογία στη σύγχρονη γλωσσολογία δεν βλάπτει.

Όπως έλεγε ο Τάσος Χρηστίδης, “η γλώσσα αλλάζει και αυτό δεν είναι κακό”. Το να προσπαθείς να κρατήσεις τη γλώσσα αγκυλωμένη σε παλιές φόρμες και εθελοτυφλώντας μπροστά στην αναπόφευκτη εξέλιξή της είναι οικτρό.

Συνέχεια ανάγνωσης

Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Η Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι το πρώτο βιβλίο του πιλοτικού προγράμματος «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση». Προφανώς απευθύνεται σε μαθητές της μέσης εκπαίδευση. Η γλώσσα είναι απλή, εύκολη, με επαναλήψεις και τονισμούς των σημαντικών σημείων. Ένα διδακτικό βιβλίο με όλη τη σημασία της λέξης.

Επί της ουσίας, είναι ένα άριστο σύγγραμμα, επιστημονικά τεκμηριωμένο, που δίνει απαντήσεις σε πολλά σύγχρονα ερωτήματα. Το θέμα της νεοελληνικής γλώσσας και της συνέχειάς της με την αρχαία ελληνική τίθεται στη σωστή βάση, ορθολογικά και με πολλά παραδείγματα.

“…οι γλώσσες δεν χαλάνε, αλλάζουν…”

Σπάνια βρίσκεις τέτοιου είδους βιβλία που απευθύνονται σε μαθητές. Καταπληκτική δουλειά!

Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας
Α.-Φ. Χριστίδης
Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη] 2005
2η ανατύπωση 2010

Συνέχεια ανάγνωσης

Μεταγραφές

Πριν από καιρό γνώρισα έναν Βέλγο συνάδελφο. Το όνομά του ήταν Stijn. Πώς; Stijn! Έτσι το είδα γραμμένο. Δυσκολευόμουν να το προφέρω. Στιν; Στάιν; Στιζν; Αποφάσισα να τον φωνάζω Στιν. Δεν με διόρθωσε (από ευγένεια μάλλον), οπότε συνέχισα να των αποκαλώ έτσι. Αργότερα, πέρασα αρκετό καιρό μαζί του στην Κτηνιατρική Σχολή της Γάνδης, όπου άκουσα άλλους να τον φωνάζουν Στεν! Μάλιστα, κάτι σαν Στέ-εν. Πού να το ήξερα; Έπρεπε να γνωρίζω την ολλανδική (φλαμανδική) γραφή; Από τότε ο Στιν έγινε Στεν, αν και κάποιες φορές μού ξεφεύγει το αποτέλεσμα της πρώτης απόπειρας να προφέρω το όνομά του.

“…Γλώσσα (ομιλία) σημαίνει ήχος. Η γλώσσα εξελικτικά αναπτύχθηκε για να μεταβιβάζεται πληροφορία μέσω ηχητικών κυμάτων…”

Ο Γιάννης Χάρης, πάντα αναλυτικός και απολαυστικός, με πληθώρα παραδειγμάτων, σχολιάζει τη νέα τάση απόδοσης (μεταγραφής) των ξένων κύριων ονομάτων στην ελληνική, στην ανάρτηση ο Κλούνι, ο Πρίσλι και οι Χαρλήδες.

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να θυμόμαστε το διαχωρισμό προφορικού-γραπτού λόγου. Γλώσσα (ομιλία) σημαίνει ήχος. Η γλώσσα εξελικτικά αναπτύχθηκε για να μεταβιβάζεται πληροφορία μέσω ηχητικών κυμάτων. Η γραφή αναπτύχθηκε πολύ αργότερα, ως ένα μέσο μόνιμης (λιγότερο ή περισσότερο) αποθήκευσης της πληροφορίας που μετέδιδε η γλώσσα, η οποία όμως δεν μπορούσε να καταγραφεί και απλά χανόταν μετατρεπόμενη σε θερμότητα. Σε κάθε σύστημα γλώσσας υπάρχει μια αντιστοιχία των ήχων (φθόγγων) με τα σύμβολα της γραφής (γράμματα, ιδεογράμματα, κ.λπ.). Η αντιστοίχηση αυτή είναι αυθαίρετη (αξίωμα της γλωσσολογίας). Όταν κάποιος δεν γνωρίζει μια ξένη γλώσσα, πώς μπορεί να πληροφορηθεί μία λέξη αν δεν την ακούσει; Μόνο μέσω της γραφής. Προσέξτε όμως: η ομιλία (ο ήχος μιας λέξης) έχει αποτυπωθεί σε σχήμα (γραφή). Αυτή η γραφή πρέπει να αναγνωσθεί από έναν άλλο άνθρωπο, πιθανώς σε άλλο σύστημα σημείων (σημαδιών), ο οποίος πρέπει να μαντέψει τον ήχο. Σε όλο αυτό το εγκεφαλικό ανδραγάθημα, προσθέστε και την αλλοίωση που υφίσταται ο ήχος, μετατρεπόμενος σε σχήμα και μετά ξανά σε ήχο. Σε κάθε επίπεδο μετατροπής προστίθεται ένα ποσοστό θορύβου (αλλοίωσης της πληροφορίας). Στο τέλος, ο αναγνώστης καλείται να αναπαράξει έναν ήχο τελείως άγνωστό του, για πρώτη φορά. Βράσε ρύζι, δηλαδή.

Και στη δική μου περίπτωση ο Στεν έγινε Στιν -μικρό το κακό. Για προσπάθησε όμως να διαβάσεις τον Grae Cleugh!

Συνέχεια ανάγνωσης

Πολυτονικό-μονοτονικό

Στο μικρόφωνο του 9.84 o μεταφραστής Γιάννης Χάρης συνομιλεί με την Επίκουρη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Μάρω Κακριδή-Φερράρι για τη διαμάχη πολυτονικού-μονοτομικού και γενικότερα για την ιστορική γραφή της ελληνικής γλώσσας.

http://www.athina984.gr/node/173036

Συνέχεια ανάγνωσης

Βοϊδόγλωσσα

Έλαβα ένα e-mail για ένα συνέδριο Σημειωτικής. Πρόκειται για το VIII Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρίας, που θα γίνει στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, στη Φλώρινα, 18-21 Οκτωβρίου 2007 και με κεντρικό θέμα «Σημειωτική και ΙΔΕΟ-ΛΟΓΙΕΣ. ΣΥΝΟΡΑ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ, ΔΙΑΣΠΟΡΕΣ». Το e-mail παρέπεμπε στο Τμήμα Νηπιαγωγών της Παιδαγωγικής Σχολής Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, όπου υπήρχαν οι σχετικές πληροφορίες. Η επίσκεψη στο site ήταν ένα σοκ, που δεν μπορώ να αφήσω ασχολίαστο:
(περισσότερα…)

Συνέχεια ανάγνωσης

Γλωσσικές μυθολογίες

Γλωσσική συνέχεια, γλωσσικό ζήτημα, λεξιπενία, αλλοίωση, μιγαδοποίηση, καθαρότητα. Διαβάστε ένα πολύ ωραίο κείμενο για την ελληνική γλώσσα, τα παραμύθια που μας μάθαιναν στο σχολείο, τις σκοπιμότητες, τη στρατολόγηση της επιστήμης (η οποία καταντάει ψευτοεπιστήμη) για την επίτευξη «εθνικών» σκοπών, και πολλά άλλα υπέροχα.

Συνέχεια ανάγνωσης

Ελληνική γλώσσα και διαδίκτυο

Είναι ευχάριστο να αναπτύσσεται προβληματισμός για την ελληνική γλώσσα κάπου στο διαδίκτυο. Τέτοιες «νησίδες» αισιοδοξίας χρειαζόμαστε στην ελληνική κοινωνία. Το ελληνικό internet έχει αξιοθαύμαστες γωνιές.

Η ελληνική γλώσσα είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο επικοινωνίας. Ο λαός μας έχει μια πολύ ωραία παροιμία: «το εργαλείο κάνει τον τεχνίτη». Όσο καλός τεχνίτης κι αν είσαι, δεν μπορείς να αναδείξεις το ταλέντο σου αν έχεις μόνο μία σμίλη κι ένα σφυρί. Βέβαια, υπάρχουν πάντα και οι εξαιρέσεις για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα (βλ. τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη).

Η κοινή πεποίθηση ότι η ελληνική γλώσσα επιβίωσε με ελάχιστες (συγκριτικά με άλλες γλώσσες) μεταπτώσεις και τροποποιήσεις, από την αρχαιότητα έως σήμερα, λόγω του συντηρητισμού της, σηκώνει μεγάλη συζήτηση. Το σίγουρο είναι ότι η ελληνική γλώσσα είναι δυναμική και αφομοιωτική. Έτσι, σήμερα μπορούμε να λέμε «η πόρτα, της πόρτας», αλλά δύσκολα θα πούμε «τα ταξιά» ή «τα σιντιά». Ίσως σε πενήντα-εκατό χρόνια να μιλάμε έτσι, αλλά όχι σήμερα.

Είναι επίσης αλήθεια ότι η ελληνική γλώσσα είναι προβληματική στη σχέση της με την πληροφορική. Από τη χρήση των τόνων μέχρι τις πτώσεις (ονομαστική, γενική κ.λπ.), τους αριθμούς και τα γένη. Π.χ. σε διάφορα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου (CMS) εμφανίζονται διάφορα τραγελαφικά: «Καλημέρα Γιάννης!», «αποστολή στον Γιάννης» κ.λπ. Αυτό, το θεωρώ ένα εγγενές μειονέκτημα της γλώσσας μας που την κάνει βραδύτερη και υποδεέστερη όταν χρησιμοποιείται για σχεδιασμό ιστοσελίδων. Στο ερώτημα «γιατί να χρησιμοποιούμε ελληνικά στο internet» η απάντηση είναι «γιατί το internet γίνεται πιο φιλικό στον Έλληνα χρήστη και γιατί τα greeklish δεν είναι γλώσσα».

Το σημαντικότερο πρόβλημα όμως στο ελληνικό internet είναι κατά τη γνώμη μου η χρήση μη ενιαίας ορολογίας. Στους αγγλόφωνους δικτυακούς τόπους (αυτό είναι το ελληνικό τού website; ) όλοι ΠΑΝΤΟΤΕ γράφουν το menu με τον ίδιο τρόπο. Αντίθετα στους ελληνικούς, άλλος γράφει μενού, άλλος επιλογές, άλλος κατάλογος επιλογών κ.ο.κ. Σε όλες τις επιστήμες η ορολογία είναι η βάση επικοινωνίας των επιστημόνων. Όπου υπάρχει διφορούμενη ή διττή ερμηνεία επικρατεί σύγχυση. Πρέπει λοιπόν οι «ειδικοί» (φιλόλογοι, πληροφορικοί κ.ά.) να ορίσουν έναν κώδικα επικοινωνίας στο ελληνικό internet.

Δεν έχει μεγάλη σημασία πώς θα λέμε μια λέξη μεταφρασμένη από τα αγγλικά, αλλά έχει τεράστια σημασία ΝΑ ΤΗΝ ΛΕΜΕ ΟΛΟΙ με τον ίδιο τρόπο. Θα προτιμούσα να λέμε ΟΛΟΙ και ΠΑΝΤΟΤΕ το CD σιντί (και μάλιστα να το κλίνουμε), παρά άλλος να το λέει οπτικό δίσκο, άλλος συμπαγή δίσκο και άλλος συμπακτωμένο δίσκο (τα έχω δει όλα αυτά). Το καλύτερο βέβαια είναι να βρίσκουμε μια καθαρόαιμη ελληνική λέξη κάθε φορά.

Επειδή πιστεύω ότι πρέπει να συντηρούμε αυτόν τον συντηρητισμό τής γλώσσας μας, είμαι διστακτικός στους νεωτερισμούς. Μού «χτυπάει» άσχημα στ’ αυτιά το «ταξιά». Δεν είναι ακόμη δόκιμο. Το ίδιο άσχημα μού «χτυπάει» στα μάτια το ατονικό. Δεν βρίσκω ικανοποιητική δικαιολογία την βιασύνη. Όταν γράφουμε κάτι για να το διαβάσουν πολλοί, το διπλοελέγχουμε. Και δεν μιλάω για δύο-τρία λαθάκια σε είκοσι σειρές κείμενο…

Συνέχεια ανάγνωσης