Η αφορμή
Το internet είναι ένα πανίσχυρο εργαλείο. Ένας απέραντος θησαυρός πληροφοριών ανοίγεται μπροστά στις οθόνες μας με το πάτημα λίγων πλήκτρων. Το μεγάλο πρόβλημα όμως εξακολουθεί να είναι η διαχείριση των πληροφοριών. Τι από όλα αυτά που βρίσκουμε στο internet είναι σωστό; Ποια πηγή πληροφόρησης πρέπει να εμπιστευτούμε; Τι παγίδες κρύβονται πίσω από αυτά που διαβάζουμε (ή θέλουν να μας κάνουν να διαβάσουμε);
Μια μικρή ιστορία
Ανακύκλωση
Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί για να αναπτυχθούν και να διατηρηθούν στη ζωή χρειάζονται συνεχή κατανάλωση μάζας και ενέργειας. Και επειδή η μάζα και η ενέργεια στη φύση είναι άφθαρτα συστατικά, καλύτερα είναι να μιλάμε για ανακύκλωση μάζας και ενέργειας. Μάζα και ενέργεια συνεχώς μπαίνει και βγαίνει στα σώματά μας, για όλη μας τη ζωή. Δεν νοείται ζωή όπως τη γνωρίζουμε χωρίς αυτή τη συνεχή ανακύκλωση. Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί μάχονται ενάντια σε μια φυσική τάση για φθορά, για αποδόμηση, για καταστροφή. Φανταστείτε ένα οποιοδήποτε ανθρώπινο κατασκεύασμα, π.χ. ένα σπίτι, αν δεν συντηρηθεί θα ρημάξει. Έτσι και κάθε ζωντανός οργανισμός ανακυκλώνει, αναδομεί και «επισκευάζει» συνεχώς τα κύτταρά του για να αποφύγει αυτή τη δύναμη καταστροφής. Όσο παράξενο κι αν φαίνεται, όλα τα κύτταρά μας τα αλλάζουμε και τα ανανεώνουμε τακτικά. Όταν ο ρυθμός αυτός αρχίσει να φθίνει, λέμε ότι έρχονται τα γεράματα.
Η αρχή
Οι πρώτοι ζωντανοί οργανισμοί που αναπτύχθηκαν στη Γη, στις αρχέγονες θάλασσες, ήταν αυτότροφοι. Δηλαδή, έπαιρναν ενέργεια από τον Ήλιο, και κάποια μόρια από το περιβάλλον τους και συνέθεταν τις απαραίτητες ουσίες για να αναπτυχθούν. Κάποια στιγμή, οι πρώτοι αυτοί μονοκύτταροι οργανισμοί άρχισαν να σχηματίζουν κοινόβια. Και εξελίχθηκαν στους πρώτους πολυκύτταρους οργανισμούς. Τα πρώτα φυτά είχαν δημιουργηθεί. Στην πορεία της εξέλιξης, κάποιοι άλλοι μονοκύτταροι οργανισμοί έχασαν την ικανότητά τους να συνθέτουν μόρια με τη βοήθεια της ηλιακής ενέργειας. Οπότε για να ζήσουν έπρεπε να βρουν έτοιμα μόρια από το περιβάλλον τους. Οι πρώτοι ετερότροφοι οργανισμοί είχαν δημιουργηθεί. Οι ετερότροφοι έκαναν τα δικά τους κοινόβια, που εξελίχθηκαν και αυτοί σε πολυκύτταρους. Η γραμμή των αυτότροφων έκανε τα φυτά και η γραμμή των ετρότροφων τα ζώα. Από τότε, πέρασαν πολλά εκατομμύρια χρόνια και μια ιδιότυπη σχέση μεταξύ ετερότροφων και αυτότροφων οργανισμών δημιούργησε ένα τεράστιο πλέγμα αλληλοεξαρτήσεων. Ζώα που τρέφονται με φυτά, ζώα που τρέφονται με ζώα, μικροοργανισμοί που τρέφονται με πτώματα. Μια αλυσίδα ζωής και θανάτου που εξασφαλίζει τη συνεχή ροή μάζας και ενέργειας μεταξύ των ζωντανών οργανισμών και του περιβάλλοντος, σε ένα αδιάκοπο αλισβερίσι για την επιβίωση του περισσότερο ευπροσάρμοστου.
Τα τούβλα
Τα θρεπτικά συστατικά που είναι απαραίτητα για να ζήσουν όλοι οι οργανισμοί είναι τριών ειδών: οι υδατάνθρακες, τα λίπη (έλαια στα φυτά) και οι πρωτεΐνες. Οι υδατάνθρακες αποτελούνται από μικρότερα μόρια, τα σάκχαρα. Ο κυριότερος υδατάνθρακας των φυτών είναι το άμυλο και των ζώων το γλυκογόνο. Τα λίπη αποτελούνται κι αυτά από μικρότερα μόρια, τα λιπίδια ή λιπαρά οξέα. Τα λιπαρά οξέα των φυτών είναι ακόρεστα (πρακτικά, σε θερμοκρασία περιβάλλοντος είναι υγρά), αντίθετα των ζώων είναι κορεσμένα (στερεοποιούνται σε θερμοκρασία περιβάλλοντος). Τα λίπη είναι η πλουσιότερη πηγή ενέργειας. Τέλος, τα «τουβλάκια» που σχηματίζουν τις πρωτεΐνες είναι τα αμινοξέα. Οι πρωτεΐνες είναι τα δομικά υλικά όλων των ζωντανών οργανισμών. Χωρίς αυτές δεν υπάρχει ζωή. Συμμετέχουν σε όλες τις λειτουργίες της ζωής: χτίζουν και κινούν τους μυς μας, στηρίζουν τα οστά μας (χωρίς αυτές τα κόκαλά μας θα ήταν εύθρυπτα), μας προστατεύουν από ασθένειες (τα αντισώματα είναι πρωτεΐνες), σχηματίζουν ένζυμα και ορμόνες, μεταφέρουν το οξυγόνο στα κύτταρά μας (η αιμοσφαιρίνη είναι πρωτεΐνη), εξασφαλίζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου μας, και τόσα άλλα.
Οι αυτάρκεις
Τα φυτά, ως αυτότροφα, παίρνουν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, και με την ενέργεια του Ήλιου φτιάχνουν σάκχαρα, που είναι η κύρια πηγή ενέργειας για αυτά. Παίρνοντας διάφορα άλλα στοιχεία από το έδαφος συνθέτουν πρωτεΐνες και λιπαρά οξέα. Ό,τι χρειάζονται το παίρνουν από το περιβάλλον. Τα ζώα όμως είναι ετερότροφα. Δεν μπορούν να συνθέσουν θρεπτικά συστατικά από μόνα τους. Πρέπει να τα πάρουν έτοιμα από το περιβάλλον. Σημειωτέον, ότι τα ζώα δεν μπορούν να απορροφήσουν τα θρεπτικά συστατικά όπως είναι. Πρέπει πρώτα να τα διασπάσουν στα συστατικά τους (σάκχαρα, λιπίδια, αμινοξέα). Σε αυτό ακριβώς συνίσταται η διαδικασία της πέψης. Η μόνη πρωτογενής πηγή έτοιμων θρεπτικών συστατικών είναι τα φυτά. Το πρόβλημα είναι ότι τα φυτά έχουν τεράστιες ποσότητες κυτταρινών. Οι κυτταρίνες (συνηθίζουμε να τις λέμε φυτικές ίνες) είναι υδατάνθρακες και αποτελούν τον στηρικτικό ιστό των φυτών. Τα φυτά στέκονται όρθια λόγω των κυτταρινών τους. Το πρόβλημα για τα ζώα είναι ότι δεν μπορούν να πέψουν τις κυτταρίνες. Δεν έχουν στο πεπτικό τους σύστημα ένζυμα κατάλληλα για τη διάσπαση των κυτταρινών. Έτσι, οι κυτταρίνες δεν μπορούν να απορροφηθούν, αυξάνουν τον όγκο του περιεχομένου του εντέρου και απομακρύνονται γρήγορα από αυτό, παρασύροντας μαζί τους και όλα τα θρεπτικά συστατικά που περιέχουν. Πρόβλημα λοιπόν για τα ζώα! Για να δούμε πώς η φύση κατάφερε και ξεπέρασε αυτό το εμπόδιο.
Το συμβόλαιο
Ο πρώτος τρόπος είναι η «υπογραφή» από τα ζώα μιας συνθήκης. Συνθηκολόγησαν με κάποιους μικροοργανισμούς και είπαν: «εμείς, ως ζώα, θα παρέχουμε σε εσάς τους μικροοργανισμούς στέγη, άφθονη τροφή, προστασία, άνετο περιβάλλον για να αναπτυχθείτε και να πολλαπλασιαστείτε, αλλά ζητάμε από εσάς να μας παραχωρείτε μέρος από τα αποφάγια σας». Και οι μικροοργανισμοί δέχθηκαν. Αναπτύχθηκε λοιπόν αυτό που λέμε συμβίωση. Τα φυτοφάγα ζώα φιλοξενούν σε κάποιο σημείο του πεπτικού τους συστήματος τεράστιες ποσότητες μικροοργανισμών, που τους τροφοδοτούν με φυτικά τρόφιμα, τους εξασφαλίζουν την κατάλληλη θερμοκρασία και υγρασία, και οι μικροοργανισμοί αναλαμβάνουν να διασπάσουν τις κυτταρίνες. Και τα καταφέρνουν πολύ καλά. Έτσι, τα φυτοφάγα απορροφούν τα σάκχαρα των κυτταρινών και τα άλλα θρεπτικά συστατικά προς όφελός τους. Βέβαια, αυτό γίνεται αφού πρώτα σκοτώσουν (πέψουν) τους μικροοργανισμούς (μία υποσημείωση με ψιλά γράμματα που δεν διάβασαν οι μικροοργανισμοί όταν υπέγραφαν). Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες φυτοφάγων ζώων, ανάλογα με το πού φιλοξενούν τους μικροοργανισμούς: τα μηρυκαστικά και τα ιπποειδή. Τα μηρυκαστικά (αγελάδες, πρόβατα, κατσίκες, καμήλες, ελάφια κ.λπ.) έχουν τέσσερα στομάχια. Τα τρία είναι αποικίες μικροοργανισμών. Ειδικά το πρώτο, η μεγάλη κοιλία (όνομα και πράμα), είναι ένα τεράστιο ζυμωτήριο. Εκεί ζυμώνονται οι τροφές για πολλές ώρες πριν προχωρήσουν παρακάτω. Τα ιπποειδή (άλογο, γάιδαρος) και κάποια άλλα συγγενικά ζώα (όπως ο ελέφαντας) έχουν ένα τεράστιο τυφλό έντερο (τμήμα του παχέος εντέρου) για τη ίδια δουλειά.
Η εξέλιξη
Ο δεύτερος τρόπος είναι πιο απλός. Αντί να συνθηκολογήσεις προχωράς κατευθείαν σε επίθεση (ή αλλιώς, η συνθηκολόγηση είναι για τους αδύνατους). Αντί να σκοτώνεις μικροοργανισμούς για να φας, σκοτώνεις άλλα ζώα. Μέθοδος πιο εξουθενωτική, αλλά πολύ πιο αποτελεσματική. Έτσι, έχουμε τη δεύτερη μεγάλη κατηγορία ζώων, τα παμφάγα/σαρκοφάγα. Από άποψη πέψης μικρή σημασία έχει η διάκριση παμφάγων-σαρκοφάγων. Πρόκειται κυρίως για διάκριση στις συνήθειες διατροφής τους. Για παράδειγμα ο χοίρος. Είναι παμφάγο ζώο, με την έννοια ότι μπορεί να πάρει θρεπτικά συστατικά από φυτικές πηγές, π.χ. να τρώει ρίζες, βολβούς, κονδύλους, μανιτάρια, κ.ά. για να πάρει άμυλο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα τραφεί με φύλλα και κλαδιά, αφού δεν μπορεί να πέψει κυτταρίνες. Παράλληλα θα φάει κάποια μικρά θηλαστικά, π.χ. ποντίκια, αλλά και άλλα ζώα, όπως σαλιγκάρια. Αντίθετα ένα σαρκοφάγο, τρώει σχεδόν αποκλειστικά σάρκες άλλων ζώων (ζωντανών ή νεκρών).
Ιδιαιτερότητες
Ο άνθρωπος εξελικτικά και μορφολογικά φαίνεται πως είναι περισσότερο παμφάγο ζώο. Η κατασκευή του εντέρου του δεν είναι για να τρέφεται αποκλειστικά με φυτά. Ακόμα και τα δόντια του είναι φτιαγμένα για να αλέθουν τροφές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μοιάζουν περισσότερο με των φυτοφάγων. Φυσικά διαφέρουν από αυτά των αποκλειστικά σαρκοφάγων ζώων. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε μία άλλη ιδιαιτερότητα του ανθρώπινου είδους. Το προσωπικό κρανίο του ανθρώπου (πρόσωπο και γνάθοι) έχει συμπιεστεί υπερβολικά για να μεγαλώσεις ανάλογα το εγκεφαλικό κρανίο, που φιλοξενεί έναν μεγάλο εγκέφαλο. Φανταστείτε έναν άνθρωπο με μουσούδα και τεράστιο εγκέφαλο. Δεν θα μπορούσε να βαστήξει το βάρος του κεφαλιού του στους ώμους του. Έτσι, αναγκαστικά τα δόντια στριμώχτηκαν σε μικρότερες γνάθους και έγιναν πιο επίπεδα.
Καθώς ο άνθρωπος δεν μπορεί να πέψει κυτταρίνες, στηρίζει τη διατροφή του σε πηγές έτοιμων θρεπτικών στοιχείων από τα φυτά, αλλά και από τα ζώα. Μπορεί λοιπόν να τραφεί με άμυλο από κονδύλους (π.χ. πατάτες), από όσπρια, από φρούτα, και να εξασφαλίσει τις ανάγκες του σε ενέργεια. Βέβαια, δεν μπορεί να τρώει συνέχεια κυτταρίνες. Αυτές πρέπει να τις λαμβάνει σε μικρές ποσότητες για την καλή λειτουργία του εντέρου του, αλλά δεν του προσφέρουν κανένα θρεπτικό συστατικό. Θα μου πείτε «εντάξει, καλά μέχρι εδώ, γιατί πρέπει να φάμε κρέας;». Για έναν απλό λόγο: για τις πρωτεΐνες. Οι ζωικές πρωτεΐνες έχουν πολύ υψηλή βιολογική αξία. Ένα τρόφιμο έχει υψηλή βιολογική αξία όταν η αναλογία των αμινοξέων που περιέχει είναι πολύ κοντά σε αυτή του ανθρώπινου οργανισμού. Ας δούμε ένα παράδειγμα: Θέλετε να χτίσετε ένα σπίτι (ο οργανισμός σας) και ο μηχανικός υπολογίζει ότι θα χρειαστεί τόσα κυβικά τσιμέντο, τόσους τόνους σίδερα και τόσα τούβλα (αναλογία αμινοξέων). Έρχεται ο εργολάβος (τρόφιμο) και φέρνει διπλάσια ποσότητα τσιμέντο, τα μισά σίδερα και τα μισά τούβλα (τροφή χαμηλής βιολογικής αξίας). Τι κάνετε (τα υλικά τα έχετε ήδη πληρώσει και υπάρχει έλλειψη από σίδερα και τούβλα στην αγορά); Προφανώς, αφού μπήκατε στο χορό θα χορέψετε. Χτίζετε λοιπόν ένα μικρότερο σπίτι με τα σίδερα και τα τούβλα που έχετε. Το περίσσιο τσιμέντο είναι φύρα για εσάς. Το πληρώσατε, αλλά δεν μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε. Το ίδιο συμβαίνει και με τις τροφές. Για να διατηρήσουμε το οργανισμό μας σε καλή κατάσταση χρειάζεται να αναδομούμε συνεχώς τις πρωτεΐνες μας. Αυτές απαιτούν μια συγκεκριμένη αναλογία αμινοξέων. Τα ζωικά προϊόντα εξασφαλίζουν αναλογία αμινοξέων πολύ κοντά στη δική μας, γι’ αυτό λέμε ότι έχουν υψηλή βιολογική αξία.
Οι ζωικές πρωτεΐνες είναι απαραίτητες για τα παιδιά σε ανάπτυξη και σε ανθρώπους με έντονη σωματική άσκηση, π.χ. αθλητές. Αντίθετα, οι ηλικιωμένοι δεν τις χρειάζονται σχεδόν καθόλου. Οι φυτικές πρωτεΐνες που παίρνουμε π.χ. από τα όσπρια, δεν έχουν υψηλή βιολογική αξία (η αναλογία των αμινοξέων τους είναι αρκετά διαφορετική από τη δική μας). Είναι λάθος να συγκρίνουμε την ποσότητα των πρωτεϊνών μιας τροφής με τη βιολογική αξία της. Ακούμε συχνά, ότι ένα πιάτο φασολάδα έχει τις ίδιες πρωτεΐνες με μια μπριζόλα. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά πόσες από της πρωτεΐνες των φασολιών μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε χωρίς να έχουμε φύρα; Η μόνη φυτική τροφή με υψηλή βιολογική αξία (ωστόσο μικρότερη από την λιγότερο θρεπτική ζωική τροφή) είναι η σόγια. Γι’ αυτό και χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο του κρέατος.
Συμπέρασμα
Ο άνθρωπος λοιπόν έχει ανάγκη από ζωικές πρωτεΐνες. Ακόμα και η ιστορία έχει δείξει, ότι η κατανάλωση κρέατος και η επακόλουθη κτηνοτροφία υπήρξε μεγάλο πολιτιστικό άλμα. Λαοί που τρέφονταν με κρέας ανέπτυξαν σπουδαίους πολιτισμούς, συγκριτικά με λαούς που τρέφονταν φτωχά ή καθόλου με κρέας. Σαφώς και μπορούμε να ζήσουμε χωρίς κρέας. Σαφώς και είναι επιλογή μας, πίστη μας, ακόμα και θρησκεία μας η φυσική ζωή, η αποχή από οτιδήποτε «χημικό», η χορτοφαγία, η οικολογία, ο αναθεματισμός των μεταλλαγμένων. Το θέμα είναι όμως κατά πόσο αυτό είναι αρκετά υγιεινό για εμάς. Ας μην συγκρίνουμε τα κακά της δυτικής διατροφής, με την υπερβολική κατανάλωση κρέατος, με τα καλά της χορτοφαγίας. Ας μην πηγαίνουμε από το ένα άκρο στο άλλο. Ο άνθρωπος έχε ανάγκη από όλα τα τρόφιμα με μέτρο.
Και κάποιες σκόρπιες σκέψεις
Αν απέχουμε από το κρέας για λόγους ιδεολογίας, αν πιστεύουμε σε αυτή την ανιμιστική αντίληψη ότι οτιδήποτε γύρω μας, η παπαρούνα, το σκουλήκι, η πέτρα, έχουν ψυχή, ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και η αγελάδα διαπράττει φόνο. Όχι έναν την ημέρα, όπως το λιοντάρι που σκοτώνει μία γαζέλα, αλλά εκατομμύρια. Τόσα είναι τα φυτά και οι μικροοργανισμοί που σκοτώνει καθημερινά για να επιβιώσει. Αυτά δεν έχουν ψυχή;
Ο άνθρωπος κάποτε ήταν και αυτός θήραμα. Η αντίληψη ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος ήταν ο φόβος και ο τρόμος τεράστιων εκτάσεων, ότι οργάνωνε κυνήγια, ότι σκότωνε άφοβα μαμούθ για να τα φέρει στη σπηλιά του, είναι ένα μύθευμα φαντασιόπληκτων ανθρωπολόγων περασμένων δεκαετιών. Σημερινά δεδομένα δείχνουν ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος είχε πολλούς εχθρούς, κρυβόταν για τη ζωή του, πάλευε να ξεφύγει από αιλουροειδή, κροκόδειλους, αετούς και άλλα αρπακτικά. Έχουν βρεθεί απολιθωμένα κρανία ανθρωπιδών τρυπημένα από κυνόδοντες αιλουροειδών. Εξ ου και οι αρχέγονοι φόβοι μας για δράκους, φίδια, αράχνες και τόσα άλλα θηρία. Πριν πολλές χιλιάδες χρόνια, λοιπόν, οι πρόγονοι των σημερινών γατών μας μάς είχαν για μεζεδάκια.
Κάθε πηγή πληροφόρησής μας οφείλουμε να την ελέγχουμε κι αν δεν υπάρχει τρόπος γι’αυτό τουλάχιστον να μη δεχόμαστε άκριτα τις πληροφορίες που μας παρέχει.
Η μικρή αυτή ιστορία από που είναι παρμένη?
Αγαπητέ Xenofondas έχουμε συνηθίσει οτιδήποτε βλέπουμε γραμμένο στο internet να το θεωρούμε αυτόματα αποτέλεσμα copy-paste. Τόσο πολύ αυτονόητο έχει καταντήσει αυτό, που δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε ότι κάποιο κείμενο μπορεί να έχει γραφτεί από κάποιον άνθρωπο, αυτούσιο, πηγαίο -λες και τα κείμενα δημιουργούνται αυτόματα κάπου στον κυβερνοχώρο.
Αυτό που διάβασες είναι προϊόν αγανάκτησης για την παραπληροφόρηση που κυκλοφορεί στο internet σχετικά με τη χορτοφαγία.
Συγνώμη για την παρερμηνεία. Όταν πρωτοδιάβασα την ιστορία σκέφτηκα πως εσύ την έγραψες, αλλά πάλι υπήρχε ένα “λογικό άλμα” για μένα. Προφανώς, ήταν η απουσία αναφοράς στα “υπερβολικά” άρθρα περί χορτοφαγίας στην εισαγωγή.
Και μια που αναφέρθηκε θα συμφωνήσω απόλυτα με το Συμπέρασμα στο τέλος…όχι ρε παιδιά από το ένα άκρο στο άλλο!