Ο Χρήστος Γιανναράς είναι ένα πολύ αμφιλεγόμενο πρόσωπο της ελληνικής κοινωνίας, με πλούσιο επιστημονικό έργο, πολλά βιβλία, συνεντεύξεις, κ.ά. Δεν μού αρέσει να κρεμάω ετικέτες στους ανθρώπους, γιατί αφενός η προσωπικότητα ενός ανθρώπου δεν μπορεί να περιγραφεί από μία μόνο λέξη, αφετέρου οι άνθρωποι αλλάζουν, επομένως οι ετικέτες τους κάποτε παλιώνουν και γίνονται παραπλανητικές.
Είχα δει τον Χρήστο Γιανναρά στην τηλεόραση. Αυτό είναι το πρώτο του βιβλίο που διαβάζω. Θα περιοριστώ και εδώ στην κριτική του συγκεκριμένου βιβλίου, προσπαθώντας να το αποκόψω από το γενικότερο πλαίσιο της παρουσίας του συγγραφέα στην ενεργό κοινωνία. Βέβαια, κάτι τέτοιο είναι σχεδόν αδύνατο (πώς να αποκόψεις ένα δημιούργημα από τον δημιουργό του; – άλλωστε η μελέτη της ζωής του συγγραφέα συχνά βοηθάει στην κατανόηση του έργου του), όμως κάτι τέτοιο ουσιαστικά δεν κάνουμε με τους νέους συγγραφείς όταν πρωτοεμφανίζονται με ένα εντυπωσιακό βιβλίο τους; Ας υποθέσουμε λοιπόν πως ο Χρήστος Γιανναράς είναι ένας νέος συγγραφέας και αυτό το πρωτόλειό του:
To «Ενάντια στη θρησκεία» είναι ένα φιλοσοφικό κείμενο, αναμεμειγμένο με ιστορικά στοιχεία. Κινείται στο δίπολο «εκκλησιαστικό γεγονός-θρησκειοποίησή του» ή αλλιώς «σχεσιακή-φυσική ζωή του ανθρώπου». Ομολογώ ότι αδυνατώ να κατανοήσω την έννοια του εκκλησιαστικού γεγονότος. Αδυνατώ να κατανοήσω τη βίωση του θείου «σχέσει» και όχι «φύσει». Καταλαβαίνω βεβαίως ότι κάτι τέτοιο είναι δύσκολο και απαιτεί προσωπικές υπερβάσεις (ο συγγραφέας το χαρακτηρίζει «άθλημα»), που οδηγούν όμως (σύμφωνα με τον συγγραφέα) στην μεταρσίωση του Εγώ, καθώς το υπερβαίνει. Το εκκλησιαστικό αυτό γεγονός -η κοινωνία, η μετάληψη μετά του συνανθρώπου όπως τη δίδαξε ο Ιησούς στον Μυστικό Δείπνο- εξέπεσε στα αμέσως επόμενα χρόνια του μαρτυρίου του σε καθαρή άσκηση εξουσίας και επιβολής, διαστρέβλωση, προπαγάνδα, δηλαδή σε μια ακόμα θρησκεία.
Η γλώσσα του κειμένου είναι μεστή, ο πλούτος του λεξιλογίου θαυμαστός. Όμως υπάρχουν σημεία που γίνεται δυσνόητη, και δεν εννοώ τα νοήματα που προσπαθεί να μεταφέρει. Η ίδια η γλώσσα γίνεται δύστροπη, και ενώ σε πολλά σημεία είναι χειμαρρώδης, σε κάποια γίνεται καταρράκτης που μπορεί να σε συντρίψει.
Επίσης, αμέσως φαίνεται η βαθιά πίστη του συγγραφέα στον Θεό: ο Χρήστος Γιανναράς είναι ένας πραγματικός Χριστιανός, που βιώνει τη σχέση του με το Θεό. Ως πιστός Χριστιανός όμως και αυτός, πέφτει στα γνωστά ατοπήματα: θεωρεί αυτονόητη την ιστορικότητα του Ιησού ως προσώπου, και αυθεντική την ιστορική αξία των Ευαγγελίων.
Κατά τα άλλα, το βιβλίο κάνει μια ανασκόπηση και ερμηνεία της πορείας της εκκλησίας τόσο στο ρωμαιοκαθολικό όσο και στον ορθόδοξο κόσμο, με βάση ιστορικά και κοινωνιολογικά δεδομένα.
Η ιδεολογία και η κοσμοθεωρία μου είναι στην αντίπερα όχθη από αυτή του Χρήστου Γιανναρά. Ωστόσο, δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω το πνευματικό του έργο (φιλοσοφικό και θεολογικό), την ειλικρίνειά του, τη μόρφωσή του. Το τελευταίο του βιβλίο είναι μια αίρεση μέσα στα θεμέλια της εκκλησίας. Είναι μια ανατρεπτική καταγγελία του ξεπεσμού της διδασκαλίας του Ιησού. Ένας αριστεριστής θα έλεγε ότι «κράζει το παπαδαριό», ο ίδιος ο συγγραφέας βέβαια απλά «εγκαλεί ιερείς και επισκόπους». Κάποιος άθεος θα έλεγε ότι «ξεμπροστιάζει την υποκρισία του ιερατείου και των θρησκόληπτων “πιστών”», ενώ ο ίδιος απλά «θρηνεί για την αμαρτία (αποτυχία) του ανθρώπου να κατακτήσει μέσω του αθλήματος της ελευθερίας μια άλλη βιοτή, πιο “πραγματική”». Οι λέξεις αλλάζουν, αλλά η ουσία μένει η ίδια.
Το «Ενάντια στη θρησκεία» έχει δεχτεί σκληρή κριτική από την εκκλησία -μια μικρή αναζήτηση στο διαδίκτυο θα σας πείσει. Δεν είναι από τα βιβλία που θα πρότεινα για ανάγνωση ή θα έκανα δώρο σε κάποιον δικό μου άνθρωπο. Είναι πολύ ιδιαίτερο βιβλίο, δύσκολο, αλλά με πολλές αλήθειες.
Τελικά, είναι μάλλον αδύνατο να αποκόψεις το δημιούργημα από τον δημιουργό. Σε όλο το κείμενο διαφαίνονται οι απόψεις του συγγραφέα για διάφορα θέματα, όπως π.χ. η αρνητική στάση του απέναντι στο δυτικό διαφωτισμό και η απουσία ταυτότητας του νεοελληνικού κράτους.
Εκδόσεις: Ίκαρος
Συνέχεια ανάγνωσης