Το όνομα του ρόδου

Διάβασα Το όνομα του ρόδου πριν από είκοσι περίπου χρόνια, φοιτητής και με συνεπήρε. Είναι ένα από τα ωραιότερα βιβλία που έχω διαβάσει. Με αφορμή την επιλογή του από τις Λέσχες Ανάγνωσης του Δήμου Θερμαϊκού, το ξαναδιάβασα για να επιβεβαιώσω τον κανόνα που λέει: “αν ένα βιβλίο αξίζει να το διαβάσεις, αξίζει και να το ξαναδιαβάσεις”. Επίσης, λένε ότι κάθε φορά που διαβάζεις ένα βιβλίο, το βλέπεις με άλλο μάτι. Το βιβλίο είναι ζωντανό και αλλάζει. Προκαλεί διαφορετικές κάθε φορά αλλαγές στα κυκλώματα του εγκεφάλου σου, κι εσύ δίνεις κάθε φορά διαφορετικό νόημα στα γραφόμενα. Λες και το βιβλίο είναι ένα ρευστό κι όχι ένα σταθερό, απαράλλαχτο, στυγνό αποτύπωμα της διάνοιας του συγγραφέα, με τη βοήθεια της τεχνικής του Γουτεμβέργιου.

Δύσκολα μπορεί κάποιος να το κατηγοριοποιήσει Το όνομα του ρόδου, το οποίο πλέον είναι κλασσικό και ένα από τα σημαντικότερα βιβλία της εποχής μας. Είναι βιβλίο μυστηρίου με αστυνομική πλοκή; Είναι ένα βιβλίο φιλοσοφίας; Είναι μήπως μια αφήγηση μιας εποχής σκοτεινής, παρεξηγημένης, αλλά τόσο ζωντανής; Εγώ θα έλεγα ότι είναι ένα βιβλίο αφιερωμένο στα βιβλία. Ο Eco, βιβλιόφιλος ο ίδιος και φανατικός συλλέκτης παλιών εκδόσεων, έχει γράψει μια ωδή στα βιβλία, μια ελεγεία στη συλλογική σκέψη του ανθρώπου και την αποτύπωσή της στο χαρτί (στην περγαμηνή, στην εποχή του μυθιστορήματος), με έναν τρόπο που συμβάλει στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας.

Το καλό ενός βιβλίου είναι να διαβάζεται. Ένα βιβλίο είναι φτιαγμένο από σημεία που μιλούν για άλλα σημεία, τα οποία με τη σειρά τους μιλούν για τα πράγματα. Δίχως το μάτι που το διαβάζει, το βιβλίο περιέχει σημεία που δεν παράγουν ιδέες, κι είναι επομένως βουβό.

Η πυρκαγιά στο Οικοδόμημα και η καταστροφή “της μεγαλύτερης βιβλιοθήκης στη Χριστιανοσύνη” φέρνει δάκρυα στον αναγνώστη, ενώ ο τρόπος με τον οποίο γίνονται οι δολοφονίες είναι εξοργιστικά πρωτότυπος. Η προσπάθεια διαλεύκανσης των δολοφονιών είναι ένα σκληρό παιχνίδι λογικής, που μπλέκει την αλήθεια με την αληθοφάνεια σε έναν αγώνα δρόμου.

Ολόκληρο το βιβλίο βρίθει σημείων, αλληγοριών, εξοντωτικών καταλόγων, υπέροχων περιγραφών και πλήθους πληροφοριών για τη ζωή στις αρχές του 14ου αιώνα στη Βόρεια Ιταλία. Ο πλούτος αυτός χαρακτηρίζει όλα τα βιβλία του Eco και βέβαια δείχνει τη βαθιά γνώση του σε θέματα φιλοσοφίας (είναι καθηγητής σημειωτικής).

Ο τίτλος του βιβλίου είναι ένα μυστήριο που κρατάει ακόμα. Ο ίδιος ο Eco μιλάει για έναν «τελείως ουδέτερο τίτλο που δεν έχει σχέση με το περιεχόμενο του έργου», γιατί «το ρόδο είναι ένα σύμβολο τόσο πλούσιο σε νοήματα, που είναι ζήτημα εάν έχει μείνει κάποιο νόημα που να μην του έχει αποδοθεί». Αντίθετα, εγώ πιστεύω πως ο τίτλος έχει άμεση σχέση με το κορίτσι που αγάπησε ο Άντσο.

Δεν ήξερα, και δεν έμαθα ποτέ, το όνομα του μοναδικού επίγειου έρωτα της ζωής μου.

Το όνομα του ρόδου
Umberto Eco
[Τίτλος πρωτοτύπου: Umberto Eco, Il nome della rosa, 1980]
Μετάφραση Έφη Καλλιφατίδη
Εκδόσεις Γνώση 1985
Δέκατη όγδοη έκδοση 1991
Σελίδες 666