Το National Geographic δημοσίευσε πρόσφατα το ευαγγέλιο του Ιούδα. Πρόκειται για μια προκαταρκτική έκδοση του κειμένου με εκτενή σχόλια και αναφορά στην ιστορία του.
Το ευαγγέλιο του Ιούδα αποτελεί το τρίτο από τα τέσσερα κείμενα ενός παπύρου (που ονομάστηκε Codex Tchacos) 66 σελίδων, ο οποίος βρέθηκε τη δεκαετία του ΄70 στην Αίγυπτο. Ο πάπυρος είναι γραμμένος στη σαχιδική (μία από τις δύο συχνότερες διαλέκτους) της κοπτικής γλώσσας (αρχαία αιγυπτιακή). Εντυπωσιακή είναι η περιπέτεια του παπύρου μέχρι να φτάσει πριν από λίγα χρόνια στο Maecenas Foundation for Ancient Arts, το οποίο έχει αναλάβει το τιτάνιο έργο της συντήρησής του και της μελέτης του. Ο πάπυρος πέρασε από μύρια «κύματα», κλείστηκε σε θυρίδα τράπεζας, τσαλακώθηκε, σχίστηκε, καταψύχθηκε, με αποτέλεσμα όταν έφτασε στα χέρια των συντηρητών να θρυμματίζεται στο παραμικρό άγγιγμα!
Ο πάπυρος υπολογίζεται ότι γράφτηκε τον 4ο αιώνα μ.Χ. και μάλλον πρόκειται για μετάφραση από το αρχικό ελληνικό κείμενο που γράφτηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. (και βέβαια δεν σώζεται). Ο συγγραφέας του είναι άγνωστος. Στην έκδοση του National Geographic παρατίθενται αναλυτικά τα στοιχεία που τεκμηριώνουν την αυθεντικότητα του κώδικα. Η πιθανότητα να πρόκειται για πλαστό τεχνούργημα είναι πρακτικά μηδενικές.
Σε αυτή τη βάση το κειμήλιο αποκτά ανεκτίμητη επιστημονική αξία για τους μελετητές των πρωτοχριστιανικών κινημάτων. Όπως αναλύεται στο βιβλίο, το κείμενο εκφράζει τη φιλοσοφία των γνωστικών και πιο συγκεκριμένα των σηθιανών (από τον Σηθ, τον τρίτο γιο του Αδάμ και της Εύας). Οι γνωστικοί πρεσβεύουν τη γνώση, την απόλυτη Γνώση της Αλήθειας, η οποία είναι τελείως διαφορετική από αυτήν του ορθόδοξου χριστιανισμού. Μέσα από μια εξαιρετικά πολύπλοκη «κοσμογονία» οι γνωστικοί πιστεύουν ότι ο θεός των ορθόδοξων χριστιανών δεν είναι παρά μια κατώτερη θεότητα. Ο πραγματικός θεός είναι πέρα και πάνω από την αντίληψή μας και σκοπός μας είναι να φτάσουμε στον ανώτερο θεό εγκαταλείποντας το σώμα μας, το οποίο έχει φτιάξει ο κατώτερος θεός. Προσωπικά, μου έκανε εντύπωση πόσο επηρεασμένη είναι αυτή η θεώρηση από την πλατωνική φιλοσοφία (ο κόσμος των πνευμάτων και των ιδεών). Ένα άλλο σημείο άξιο αναφοράς είναι η θέση των γνωστικών ότι κάποιοι άνθρωποι έχουν αθάνατη ψυχή, η οποία θα επανέλθει στον δημιουργό της (τον ανώτερο θεό) και κάποιοι έχουν θνητή ψυχή, η οποία φθείρεται μαζί με το σωματικό θάνατο. Αυτό μού μοιάζει σαν σπέρμα ρατσισμού.
Στο πλαίσιο αυτής της φιλοσοφίας, ο Ιούδας ουσιαστικά δεν είναι ο προδότης του Ιησού, αλλά αυτός που θα τον βοηθήσει να φτάσει στον αληθινό θεό. Φυσικό είναι λοιπόν το ευαγγέλιο να σταματάει σε αυτήν τη σκηνή, που αποτελεί την πράξη ύψιστης αγάπης. Τα επακόλουθα δεν ενδιαφέρουν, ούτε ο τρόπος του θανάτου του Ιησού, ούτε η ανάσταση (δεν χρειάζεται ανάσταση για να φτάσουμε στο θείο). Μέσα στο κείμενο, ο Ιησούς φαίνεται να γελάει συχνά. Ξεχωρίζει τον Ιούδα ως τον καλύτερο μαθητή του, ως αυτόν που μπορεί να τον καταλάβει καλύτερα και του αποκαλύπτει τις αλήθειες του (την πραγματική Αλήθεια).
Το ευαγγέλιο του Ιούδα είναι ένα ολιγοσέλιδο κείμενο, με πολλά κενά (λόγω της καταστροφής του παπύρου), αλλά νοηματικά ακέραιο. Χαρακτηριστικά αποσπάσματα (πρόκειται για την ελληνική μετάφραση της αγγλικής μετάφρασης):
Η πρώτη παράγραφος:
Η απόκρυφη διήγηση της αποκάλυψης που φανέρωσε ο Ιησούς σε συνομιλία με τον Ιούδα τον Ισκαριώτη στη διάρκεια μιας εβδομάδας τρεις ημέρες προτού εορταστεί το Πάσχα.
…..
Ο Ιούδας [είπε] σ΄ αυτόν, «Γνωρίζω ποιος είσαι και από πού έρχεσαι. Κατάγεσαι από τον αθάνατο κόσμο του Μπάρμπελο. Και είμαι ανάξιος να προφέρω το όνομα του ενός που σε έχει στείλει».
…..
Γνωρίζοντας ότι ο Ιούδας συλλογιζόταν πάνω σε κάτι που ήταν πολύ ανώτερο, ο Ιησούς είπε σ΄ αυτόν, «Πήγαινε μακριά από τους άλλους και θα σου πω τα μυστήρια του βασιλείου. Είναι δυνατόν για σένα να το πλησιάσεις, αλλά θα πικραθείς πολύ. Γιατί κάποιος άλλος θα σε αντικαταστήσει, με σκοπό οι δώδεκα [μαθητές] να μπορέσουν ξανά να συμπληρωθούν με το θεό τους».
…..
Όταν άκουσε αυτό, ο Ιούδας του είπε, «Τι καλό είναι αυτό που έχω δεχτεί; Γιατί με ξεχώρισες για αυτή τη γενεά».Ο Ιησούς απάντησε, «Θα γίνεις ο δέκατος τρίτος, και θα αναθεματιστείς από τις άλλες γενεές και θα έρθεις να κυβερνήσεις πάνω σ΄ αυτές. Στις έσχατες ημέρες θα αναθεματίσουν την ανύψωσή σου στην αγία [γενεά]».
…..
Αλλά εσύ θα τους υπερβείς όλους αυτούς. Γιατί εσύ θα θυσιάσεις τον άνθρωπο που με ενδύει.
Η τελευταία παράγραφος:
Ο Ιούδας τούς απάντησε όπως επιθυμούσαν. Και έλαβε μερικά χρήματα και τον παρέδωσε σ΄ αυτούς. Το ευαγγέλιο του Ιούδα.
Ο τίτλος τότε έμπαινε στο τέλος του κειμένου. Ενδιαφέρον είναι ότι ο τίτλος δεν είναι «το κατά Ιούδαν ευαγγέλιο», όπως τα τέσσερα αποδεκτά από την εκκλησία ευαγγέλια, αλλά «το ευαγγέλιο του Ιούδα».
Γενικά, πέρα από τη φιλοσοφική, θεολογική, αρχαιολογική αξία, πέρα από τη σχέση που μπορεί να έχει με θέματα πίστης ή ιδεολογίας, πρόκειται για μια ανακάλυψη πολύ σημαντική.