Ο Primo Levi ήταν ένας Ιταλός χημικός, ο οποίος συνελήφθη και οδηγήθηκε στο κολαστήριο του Άουσβιτς, το 1943. Έμεινε εκεί περίπου ένα χρόνο, μέχρι την εγκατάλειψη του στρατοπέδου από τους Γερμανούς και την επέλαση των Σοβιετικών. Στη διάρκεια αυτού του χρόνου, ο Levi προσπαθεί να επιβιώσει. Όχι μόνο σωματικά, αλλά κυρίως πνευματικά. Η πνευματική του συγκρότηση, η μόρφωσή του, η αγωγή του, πιθανότατα η επιστήμη του, τον βοηθούν να αντέξει. Αυτό που κυρίως τον κάνει να ζήσει είναι η αντίστασή του στην ηθική κατάρρευση: μέσα σε μια κόλαση, όπου η προσωπικότητα του ανθρώπου συνθλίβεται και η αξία του δεν είναι μεγαλύτερη από ένα οποιοδήποτε αντικείμενο, αυτό που εμποδίζει το πνεύμα να πεθάνει είναι η αγκίστρωση σε ηθικές αξίες. Τελικά, με τη βοήθεια και κάποιων συγκυριών, επιβιώνει και γίνεται ένας ζωντανός μάρτυρας της μεγαλύτερης ίσως θηριωδίας στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Στη διάρκεια των βασανισμών του καταγράφει τα πάντα. Σαν να έχει μαζί του μία κάμερα που αποτυπώνει εν είδει ντοκιμαντέρ όλα όσα συμβαίνουν στο στρατόπεδο: τα βασανιστήρια, την πείνα, τον εξευτελισμό, τις δοσοληψίες, την ιεραρχία των κρατουμένων (οι Έλληνες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ξεχωρίζουν), το χρηματιστήριο, το θάνατο. Καταγράφει φωτογραφικά, χωρίς να σχολιάζει. Δεν υπάρχει χώρος για σχόλια. Άλλωστε, τα συναισθήματα έχουν πεθάνει προ πολλού. Η πείνα τα έχει σκοτώσει. Ωστόσο, η ίδια πείνα, τον κάνει να παρατηρεί τα πάντα με μια ασυνήθιστη διαύγεια. Ειδικά στο τελευταίο κεφάλαιο, παραθέτει τις τελευταίες δέκα ημέρες στο στρατόπεδο, σαν να γράφει ημερολόγιο. Αντικειμενικά. Σαν ένας απλός παρατηρητής.

Ο Primo Levi γράφει το βιβλίο αυτό αμέσως μετά την απελευθέρωσή του. Σήμερα θεωρείται το καλύτερο κείμενο για το ολοκαύτωμα και διδάσκεται στα σχολεία της Ιταλίας από το 1960. Είναι ένα παγερό βιβλίο, σκληρό και απόκοσμο. Διαβάζοντάς το ένιωθα άσχημα. Κάθε σελίδα ήταν και μια μαχαιριά. Έπρεπε να σταματώ κάθε τόσο για να συλλάβω αυτά που διάβαζα. Τελικά κατάλαβα τι είναι αυτό που το κάνει τόσο σκληρό: η έλλειψη συναισθημάτων. Ούτε μία φορά δεν σχολιάζει τους Ναζί. Καθόλου μίσος. Καθόλου αισθήματα εκδίκησης. Καμία διάθεση κριτικής. Και κυρίως, καθόλου φόβος. Όταν ο άνθρωπος στεγνώνει από τέτοια ισχυρά συναισθήματα παύει να είναι άνθρωπος.

Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος
Primo Levi
[Τίτλος πρωτοτύπου: Primo Levi, Se questo e un uomo, 1947]
Μετάφραση Χαρά Σαρλικιώτη
Εκδόσεις Άγρα 2007

Αφήστε σχόλιο